आधुनिक शेती ?
का करावी शेतकऱ्यांनी आधुनिक शेती ? | Modern Farming Types in Marathi
सध्याची बदललेली भौगोलिक परिस्थिती, पावसाची अनिश्चितता आणि वातावरणात सातत्याने होणार बदल पाहता पारंपरिक शेतीचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान होताना दिसत आहे. पूर्वीच्या काळी पावसाचे महिने ठरलेले असायचे आणि त्यानुसार शेतकरी पिकांची लागवड करत असेल. परंतु आता सर्व ऋतुचक्र बदलले असल्याने शेतकऱ्यांचे आणि शेतमालाचे होणारे नुकसान टाळण्यासाठी आधुनिक शेती करणे ही काळाची गरज बनली आहे. आधुनिक शेती हा कृषी नवकल्पना आणि शेती पद्धतींचा सतत बदलणारा दृष्टीकोन आहे जो शेतकऱ्यांना कार्यक्षमता वाढवण्यास आणि जगाच्या अन्न, इंधन आणि फायबरच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या नैसर्गिक संसाधनांचे प्रमाण कमी करण्यास मदत करतो.
२१ वे शतक वेगवान विकास घेऊन आले आहे. शतकाच्या सुरवातीपासूनच खूप वेगवान घडामोडी होऊन विविध व्यवसायामधील तंत्रज्ञान बदलत गेले. एसटीडी ते घरगुती टेलिफोन ते डिजिटल टचस्क्रीन फोन, क्लिकचा कॅमेरा ते डिजिटल झूम कॅमेरा, पेट्रोल ते गॅस ते इलेक्ट्रिक बॅटरी इंधन वापरून चालणारी गाडी; अशी विविधांगी तंत्रज्ञानात प्रगती होत गेली. शेतीतसुद्धा वेगवेगळे प्रयोग झाले आहेत. त्यांचा स्वीकार करून आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर केला गेला तर शेतीचे उत्पादन कितीतरी पट अधिक वाढू शकते. भारत हा पारंपरिक शेतीला प्राधान्य देणारा देश असून, आधुनिक शेतीतील उपयुक्त तेवढे घ्यावे या तत्त्वाने नव्याचा अंगीकार ही काळाची गरज म्हणावी लागेल. ट्रॅक्टर, पेरणीयंत्र, रोटाव्हेटर, पंजी, बीबीएफ यंत्र, दोनफाळी नांगर आणि इतर यंत्राचा वापर ही आधुनिक शेतीची प्रमुख अंगे आहेत. कोकणात मळ्याची शेती होत असून, या शेतीचे क्षेत्र प्रामुख्याने डोंगरउतारावर असते. त्यामुळे या शेतीत यंत्रांचा फारसा उपयोग होत नाही, असा समज करून घेऊन इथला शेतकरी मनुष्यबळावर अधिक विसंबून राहतो. पर्यायी अधिक उत्पन्नाची शक्यता कमी होत जाते.
पारंपरिक शेतीपद्धतींमध्ये बैल, नांगर आणि इतर अवजारे वापरणे यांसारख्या पारंपरिक पद्धतींचा वापर करून पिकांची लागवड केली जाते. ही शेती श्रमप्रधान, वेळखाऊ, मनुष्यबळावर आधारित आणि कमी उत्पादनक्षम आहे. शेतकरी आपल्या पिकांच्या वाढीसाठी पाऊस आणि नैसर्गिक संसाधनांवर अवलंबून असतात. शिवाय, पारंपरिक शेतीपद्धतींमुळे पर्यावरणाची हानी होऊ शकते, नैसर्गिक संसाधने कमी होऊ शकतात आणि जमिनीची धूप होऊ शकते. आधुनिक शेतीपद्धतींमुळे जमिनीचे आरोग्य सुधारून, पाण्याचा वापर कमी करून आणि प्रगत सिंचन तंत्राचा वापर करून पीक उत्पादन वाढवता येते. यामुळे जमिनीच्या प्रति युनिट उत्पादनाच्या प्रमाणात लक्षणीय सुधारणा होऊ शकते. खरेतर, या पद्धतीत तंत्रज्ञान आणि उपकरणांचा खर्च जास्त असल्याने तसेच यासाठी तांत्रिक ज्ञान आणि कौशल्य आवश्यक असल्याने शेतकऱ्यांच्यादृष्टीने काही समस्या उद्भवू शकतात. त्यामुळे सुरवातीला अभ्यास करून जर योग्य नियोजन केले तर नंतर सर्व सोपे होत जाईल.
अचूक शेती हा यातील पहिला पर्याय असून यात मातीचे आरोग्य, हवामानाची पद्धत आणि पिकांची वाढ मोजण्यासाठी डाटा आणि सेन्सर वापरणे आणि नंतर या माहितीचा वापर करून लागवड, खत आणि सिंचनाबद्दल निर्णय घेणे इत्यादी घटक सामावलेले असतात. व्हर्टिकल फार्मिंग हा दुसरा पर्याय असून, ज्यामध्ये उभ्या थरांमध्ये पिके वाढवणे अपेक्षित आहे. या तंत्रात उभ्या शेतीमुळे कमी जागेत मोठ्या प्रमाणात पीक तयार होऊ शकते आणि पाण्याचा वापरदेखील कमी होतो. हायड्रोपोनिक्स शेती हे देखील एक नवे तंत्र असून, यात मातीऐवजी पाण्यात पिकाची वाढ केली जाते जेणेकरून मातीची कमी गुणवत्ता किंवा मर्यादित जमिनीची उपलब्धता असलेल्या ठिकाणी हे तंत्र आदर्शवत आहे. एरोपोनिक्स हे एक वेगळेच तंत्र असून, यामध्ये धुक्याच्या वातावरणात पिकाची लागवड केली जाते. या तंत्राने पालेभाज्या, औषधी वनस्पती आणि लहान भाज्या पिकवता येतात.
शाश्वत शेती होणे गरजेचे आहे, हे शेतीतील अद्ययावत तंत्र असून यात जमिनीचे आरोग्य सुधारण्यासाठी आणि पर्यावरणावर होणारा परिणाम कमी करण्यासाठी पीक फेरपालट, आवरण पीक आणि नैसर्गिक कीड व्यवस्थापन यासारख्या पद्धतींचा वापर केला जातो. शाश्वत शेतीमुळे जैवविविधता सुधारू शकते आणि कार्बन उत्सर्जन कमी होऊ शकते. काही शेतकरी मित्र सेंद्रिय शेतीचा पर्याय निवडतात. बदलत्या आरोग्य सवयींमध्ये सेंद्रिय शेती नवसंजीवनी देण्याचे काम करत आहे. यामध्ये कृत्रिम खते किंवा कीटकनाशकांचा वापर न करता पिकांची लागवड केली जाते. सेंद्रिय शेतीमुळे आरोग्यदायी पिके घेता येतात आणि ती पर्यावरणासाठी चांगली असतात.
या पद्धतीच्या शेतातून निघणारी पिके जास्त किमतीला विकली जात असल्याने आर्थिक फायदा चांगला होतो. त्यामुळे बऱ्याच शेतकऱ्यांचा कल या शेतीकडे वाढत आहे. रोबोटिक्स आणि ऑटोमेशन ही आधुनिक शेतीतंत्रे आहेत ज्यात लागवड, कापणी आणि तण काढणे यासारखी कामे करण्यासाठी यंत्रांचा वापर करणे समाविष्ट आहे. खरेतर प्रत्येक शेतकऱ्याजवळ स्वत:ची जनावरे, गांडूळ खत युनिट, शेणखत युनिट, गोमूत्र साठवण टाकी, जीवामृत टाकी असावी. त्यातून खतांचा खर्च आणि जमिनीचा कस दोन्हीही आवाक्यात राहतात. शेताच्या प्रत्येक कोपऱ्यात मधमाश्यांच्या पेट्या लावल्यास उत्पन्न नक्कीच दुप्पट वाढेल, याबद्दल अजिबात शंका नको. कोकणात व्यावसायिक शेतीच केली जात नाही. व्यावसायिक शेतीसाठी मानसिकता आवश्यक आहे. इच्छाशक्ती, दृढ विश्वास आणि सातत्य यातून जमिनीत सोनेदेखील रूजून येऊ शकते.
अत्याधुनिक तंत्राने शेती अधिक शाश्वत आणि व्यावसायिक करणे शक्य आहे. नव्या तंत्रज्ञानामुळे हंगामी आणि बिगरहंगामी पिके घेता येऊ शकतात. कित्येक शेतकरी आज सौरऊर्जेची शेती करताना दिसत आहे. आपल्या शेतावर थोडी थोडी फट ठेवून जर सौरपॅनेल बसवली तर शेतीला आवश्यक तो सूर्यप्रकाशही मिळेल आणि सौरऊर्जा निर्माण होऊन शेतीच्या अवजारांसाठी इंधनाचीदेखील सोय होईल. पॉलिहाऊस ही संकल्पना आता जुनी झाली असून, सौर हाऊस ही संकल्पना जर आपण आपल्या शेतात राबवली तर भविष्यात शेती कधीच तोट्यात जाणार नाही.
आधुनिक शेती पद्धती | Modern Farming Types in Marathi
1) ठिबक सिंचन
आधुनिक शेती पद्धतीमध्ये ठिबक सिंचन हे देखील खूपच महत्त्वाची भूमिका बजावत असते. आपण पाटाने पाणी देण्यापेक्षा ठिबक सिंचन ने पाणी दिल्यास आपला वेळ देखील वाचतो आणि पाण्याचीही बचत होते.
2) शेडनेट
आपण जर उघड्यावर शेती करत असाल तर कृषी विभागाच्या सहाय्याने शेडनेटची उभारणी करू शकता. यामुळे आपल्याला शेडनेटमध्ये काकडी, पालक,मेथी यांसारखी भाजीपाल्याची पिके ही घेऊ शकतात . यामध्ये आपल्याला शेडनेट मध्ये खर्च येतो आणि पिकांची उत्पादन क्षमता देखील चांगली येत असते.
3) आधुनिक अवजारांचा वापर
आपण शेती करत असताना उत्पादन क्षमता वाढवण्यासाठी शेतीमध्ये आधुनिक अवजारांचा वापर केला पाहिजे. यामध्ये आपण ट्रॅक्टर, पेरणी, यंत्र, रोटावेटर, नांगर इत्यादी यंत्राचा वापर होणे गरजेचे आहे.
4) पिकांच्या लागवडीचे नियोजन
आपण पिकांच्या लागवडीचे नियोजन देखील केले पाहिजे. पिकांच्या लागवडीचे नियोजन केल्यामुळे आपल्याला पिकांचा चांगला दर मिळतो.
5) बाजारपेठा
आपण उत्पादन करत असलेल्या शेतमालाचे मार्केटिंग करणेसुद्धा तेवढेच महत्वाचे आहे. त्यासाठी सध्या उपलब्ध असलेल्या सोशल मीडिया माध्यमांचा तसेच ओळखीचा वापर करून आपणच आपला माल बाजारात विकल्यास नफा जास्त असतो.
आधुनिक शेती पद्धतीचे फायदे । Benefits of Modern Farming
- आधुनिक शेती पद्धतींमुळे जमिनीचे आरोग्य सुधारून, पाण्याचा वापर कमी करून आणि प्रगत सिंचन तंत्राचा वापर करून पीक उत्पादन वाढवता येते. यामुळे जमिनीच्या प्रति युनिट उत्पादनाच्या प्रमाणात लक्षणीय सुधारणा होऊ शकते.
- आधुनिक शेती पद्धतींमध्ये श्रम खर्च कमी करण्यासाठी ऑटोमेशन, रोबोटिक्स आणि इतर प्रगत तंत्रांचा वापर केला जातो. यामुळे उत्पादकता वाढविताना शेतकऱ्यांचा वेळ आणि पैसा वाचण्यास मदत होते.
- पाण्याचा वापर, जमिनीची धूप आणि कार्बन उत्सर्जन कमी करून पर्यावरणीय परिणाम कमी करणे हे आधुनिक शेती पद्धतींचे उद्दीष्ट आहे.
- आधुनिक शेती पद्धतींमुळे उत्पादन खर्च कमी होऊन आणि पीक उत्पादनात सुधारणा होऊन नफा वाढू शकतो. यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या पिकातून अधिक महसूल मिळण्यास मदत होऊ शकते.
आधुनिक शेती पद्धतीची आव्हाने। Challenges in Modern Farming in INDIA
- तंत्रज्ञान आणि उपकरणांचा खर्च जास्त असल्याने आधुनिक शेती पद्धतींचा अवलंब करणे महागात पडू शकते.
- आधुनिक शेती पद्धती चालविण्यासाठी तांत्रिक ज्ञान आणि कौशल्य आवश्यक आहे, जे सर्व शेतकऱ्यांना उपलब्ध हो ऊ शकत नाही.
- आधुनिक शेती पद्धती तंत्रज्ञानावर मोठ्या प्रमाणात अवलंबून असतात, ज्यामुळे सिस्टम निकामी होण्याची शक्यता असते आणि नियमित देखभालीची देखील आवश्यकता असू शकते.
- शेतकरी बदलास प्रतिरोधक असू शकतात, विशेषत: जर ते बर्याच काळापासून पारंपारिक शेती पद्धती वापरत असतील.
आधुनिक शेती पद्धतीचे काही प्रकार
व्हर्टिकल फार्मिंग
व्हर्टिकल फार्मिंग हे एक आधुनिक शेती तंत्र आहे ज्यामध्ये उभ्या थरांमध्ये पिके वाढविणे समाविष्ट आहे. या तंत्रात नियंत्रित वातावरणात पिके घेण्यासाठी कृत्रिम प्रकाशयोजना, हायड्रोपोनिक्स आणि एरोपोनिक्सचा वापर केला जातो. उभ्या शेतीमुळे कमी जागेत मोठ्या प्रमाणात अन्न तयार होऊ शकते आणि पाण्याचा वापर देखील कमी होऊ शकतो आणि कीटकनाशकांची गरज दूर होऊ शकते.
हायड्रोपोनिक्स शेती
हायड्रोपोनिक्स शेती हे एक तंत्र आहे ज्यामध्ये मातीऐवजी पोषक-समृद्ध पाण्यात वनस्पतीची लागवड केली जाते. हायड्रोपोनिक्स शेतीमुळे पिकांचे उत्पादन वाढू शकते आणि पाण्याचा वापर ७० टक्क्यांपर्यंत कमी होऊ शकतो. मातीची गुणवत्ता कमी किंवा मर्यादित जमिनीची उपलब्धता असलेल्या भागांसाठी हे तंत्र आदर्श आहे.
एरोपोनिक्स खेती
एरोपोनिक्स शेती हे एक तंत्र आहे ज्यामध्ये माती किंवा पाणी नसलेल्या धुक्याच्या वातावरणात वनस्पती ची लागवड केली जाते. हे तंत्र कमीत कमी पाण्याच्या वापरात उच्च-गुणवत्तेची पिके तयार करू शकते आणि पालेभाज्या, औषधी वनस्पती आणि लहान भाज्या पिकविण्यासाठी आदर्श आहे.
स्मार्ट शेती
स्मार्ट शेती हे एक आधुनिक शेती तंत्र आहे जे पीक उत्पादन अनुकूल करण्यासाठी, खर्च कमी करण्यासाठी आणि कार्यक्षमता सुधारण्यासाठी तंत्रज्ञानाचा वापर करते. या तंत्रात पिकांची वाढ, जमिनीतील ओलावा आणि हवामानाच्या पद्धतीवर लक्ष ठेवण्यासाठी सेन्सर, ड्रोन आणि इतर उपकरणे वापरणे समाविष्ट आहे. स्मार्ट शेतीमुळे शेतकऱ्यांना पीक व्यवस्थापनाविषयी माहितीपूर्ण निर्णय घेण्यास मदत होते, परिणामी जास्त उत्पादन मिळते आणि खर्च कमी होतो.
शाश्वत शेती
शाश्वत शेती हे एक आधुनिक शेती तंत्र आहे ज्याचे उद्दीष्ट नैसर्गिक संसाधने कमी न करता किंवा पर्यावरणास हानी न पोहोचवता अन्न तयार करणे आहे. या तंत्रात जमिनीचे आरोग्य सुधारण्यासाठी आणि पर्यावरणावर होणारा परिणाम कमी करण्यासाठी पीक फेरपालट, आवरण पीक आणि नैसर्गिक कीड व्यवस्थापन यासारख्या पद्धतींचा वापर केला जातो. शाश्वत शेतीमुळे जैवविविधता सुधारू शकते आणि कार्बन उत्सर्जन कमी होऊ शकते.
सेंद्रिय शेती
सेंद्रिय शेती हे एक आधुनिक शेती तंत्र आहे ज्यामध्ये कृत्रिम खते किंवा कीटकनाशकांचा वापर न करता पिकांची लागवड केली जाते. सेंद्रिय शेतीमुळे आरोग्यदायी पिके घेता येतात आणि पर्यावरणासाठी चांगली असतात. या तंत्रामुळे पर्यावरणात सोडल्या जाणाऱ्या हानिकारक रसायनांचे प्रमाणही कमी होऊ शकते.
Follow PRATILIKHIT
https://pratikpravinmhatre.com/
No Comment